“Dünya Sağlık Örgütü 2019 yılı için sağlığı tehdit eden on neden arasında aşı kararsızlığını da sayıyor. Şu anda yılda 2-3 milyon ölüm aşıyla önlenebiliyorken aşı ve aşı yaptırma konusunda tereddüt, kararsızlık, isteksizlik ve aşının reddi, aşı ile önlenebilir hastalıklarla mücadelede kaydedilen ilerlemeyi tersine çevirme tehlikesini getiriyor. Artan kızamık vakalarında ve dünya çapında görülen salgınlarda aşı kararsızlığı da rol oynuyor.”
Tıp Dünyası – ANKARA
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Cavit Işık Yavuz, bağışıklama hizmeti sunuluyor ve bu hizmete erişilebiliyor olmasına karşın, aşılanmayı kabulde gecikme ya da aşı yaptırmayı reddetme vurgusu olarak tanımlanan ve son yıllarda tüm dünyada yükselme eğiliminde olan “aşı kararsızlığı/aşı tereddütü”nün, aşı ile önlenebilir hastalıklarla mücadelede kaydedilen ilerlemeyi tersine çevirme riski taşıdığını söyledi.
Doç. Dr. Cavit Işık Yavuz, aşı kararsızlığı ve nedenleri konusunda Tıp Dünyası’na yaptığı değerlendirmeler şöyle:
Aşı kararsızlığı sağlığı tehdit ediyor
Dünya Sağlık Örgütü 2019 yılı için sağlığı tehdit eden on neden arasında aşı karasızlığını da sayıyor. Şu anda yılda 2-3 milyon ölüm aşıyla önlenebiliyorken aşı ve aşı yaptırma konusunda tereddüt, kararsızlık, isteksizlik ve aşının reddi, aşı ile önlenebilir hastalıklarla mücadelede kaydedilen ilerlemeyi tersine çevirme tehlikesini getiriyor. Dünya Sağlık Örgütü kızamık vakalarının dünya genelinde %30’luk bir artış gösterdiğini ve bu artışta aşı kararsızlığının da katkısı olduğunu belirtiyor.
Aşı hizmeti varken, bu hizmeti istememek
Aşı kararsızlığını nasıl tanımlıyoruz? Burada önemli bir nokta “aşılama hizmeti mevcut olmasına rağmen aşıların yaptırılmasında ya da aşılanmayı kabulde gecikme ya da aşı yaptırmayı reddetme” vurgusu. Diğer bir deyişle aşı kararsızlığı diyebilmek için; aşı temin ediliyor olmalı, aşılama hizmeti sunuluyor ve bu hizmete erişilebiliyor/ulaşılabiliyor olmalı, aşılama merkezlerine ulaşım (mesafe açısından) uygun olmalı, aşılama programının iletişimi iyi olmalı. Bu ve benzeri faktörlerde sorun varsa öncelik hizmetleri iyileştirmekte!
“Güvensizlik” kararsızlığı pekiştiriyor
Aşı kararsızlığının nedenleri oldukça karmaşık. Üç temel başlıkta özetlendiğini görüyoruz: Aşılara erişimde sorunlar, güvensizlik, kayıtsızlık. Güven başlığında aşının etkinliği ve güvenliğine dair kaygılar, sağlık sistemine ve sağlık çalışanlarına güven, aşılamaya karar veren politikacılara güven gibi unsurlar var. Diğer yandan aşıyla korunulabilir hastalıklarla ilgili algılar dikkat çekiyor. Riskin düşük olduğunu, aşının gerekli olmadığını düşünme, “benim çocuğuma bir şey olmaz” algısı gibi unsurlar da kayıtsızlık başlığında sıralananlar.
Aşı “piyasası”nın durumu
Bu unsurlara aşı üretimi ile ilgili yaşanan gelişmeleri de ekleyebiliriz. Gelişen teknoloji ve aşının kamusal üretimden özel sektör üretim hâkimiyetine girmesi de kararsızlıkta etkili faktörler arasında. Ayrıca iletişim ve medya ortamı, toplumda etkili liderler, bağışıklama programına erişimi kontrol edenler, aşılama karşıtı veya yandaşı lobiler, din/kültür/cinsiyet/sosyoekonomik etkiler, siyaset/politikalar, coğrafi engeller de göz önüne alınmalı.
Etik ilkeler yol gösterici
Sorun çok boyutlu ve ülkemiz için de tehdit giderek büyüyor. Bu konuda gecikmeden etkin önlemler alınması gerekiyor. Konu ile ilgili TTB Etik Kurul Görüşü başlıklı dokümandaki vurgular yol gösterici:
- Bireysel Özerklik ve Toplumsal Yarar Birlikte Korunabilir
- Çocuk Hakları Açısından Aşılama: Aşı Çocuğun Yaşama Hakkını Koruma Araçlarından Biridir
- Ulusal ve Uluslararası Hukuk Açısından Aşılama Devletin Görevidir