Temiz Hava Hakkı Platformu ile 10 Soruda Hava Kirliliği – Bölüm II

Makale
Cağlar Özbilgin

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre dünyada her yıl toplam yedi milyon insan iç ve dış ortam hava kirliliğinin yol açtığı hastalıklar nedeniyle ölmektedir. Dünyada her 10 kişiden 9’u kirli hava soluyor.[1] Hava kirliliği ve sağlık etkilerini gündeme getiren, basın ve kamuoyunda ses getiren çalışmalara imza atan ve Türk Tabipleri Birliği olarak kurucularından olduğumuz Temiz Hava Hakkı Platformu, ülkemizde konuyla ilgili yapılan çalışmalar hakkındaki sorularımızı yanıtladı. Üç parça halinde hazırladığımız söyleşinin ikinci bölümünü yayımlıyoruz…

Hava kirliliğinin yakın dönemde ne gibi olumsuz sağlık etkileri keşfedildi?

Son 10 yılda hava kirliliğinin özellikle partikül madde maruziyetinin sağlık etkileri ile ilgili tüm dünyada yapılan çalışmalar hızlanmıştır. Platform olarak, ilişkide olduğumuz Inspire, CREA gibi uluslararası kuruluşlar ve Greenpeace, HEAL, CAN Europe, 350.org gibi üyelerimizin bağlantıları sayesinde hava kirliliği konusunda yurtdışındaki son gelişmeleri yakından takip ederek ülkemizde de duyurulmasını sağlıyoruz. Hava kirliliği ve özellikle onun bileşenlerinden olan partiküler maddeler, insan vücudunda başta solunum, kalp-damar ve sinir sistemleri olmak üzere ciddi sağlık sorunlarına yol açmaktadır. Bu ilişkinin altında yatan mekanizmalar iyi bilinmemekle birlikte, hücrenin epigenetik durumunun en iyi bilinen moleküler belirleyicilerinden ve hava kirleticilerine duyarlı olduğu kanıtlanmış olan DNA metilasyonundaki değişikliklerin burada rol oynadığı farklı çalışmalarla gösterilmiştir. Ayrıca yapılan çalışmalar, partikül maddeye maruz kalmanın nöropsikiyatrik hastalıklarla da ilişkili olduğunu göstermiştir. Kara Rapor 2020’de hava kirliliğinin genlerimize etkisi ile ilgili ayrıca bir bölüm ayırdık.[2]

Yapılan son çalışmalar, hava kirliliğinin sperm kalitesi ve doğurganlığı olumsuz etkilediğini, ayrıca partikül maddelerin anne karnındaki bebeğe bile etki ettiğini göstermektedir. Ayrıca kirli havanın çocuklarda düşük doğum ağırlığı, otizm, diyabet (Tip 1), ani bebek ölümü sendromu, astım, KOAH, bronşiolit ve bronşit gibi solunum hastalıkları, zatürre, bebek ölümü ve zekâ geriliği gibi sağlık sorunları ile ilişkili olduğu kanıtlanmıştır.

Hava kirliliğinin genleri etkilediğini söyleyen platformun Türk Nöroloji Derneği temsilcisi Doç. Dr. Semih Ayta Evrensel gazetesinde de yayınlanan görüşünde, “Hava kirliliğinin genlerimiz üzerindeki etkisi, yaşamın tüm dönemlerinde eşit değildir. Gebelik öncesi, anne karnındaki dönem, erken çocukluk ve yaşlılık dönemlerinde partikül maddenin etkilerine yatkınlık artıyor. Çocuk hastalarda yapılan çalışmalar, hava kirliliğinin genlerde yarattığı etki sonucu astım ataklarını tetiklediğini gösteriyor. Ayrıca, yeni çalışmalar partikül maddeye maruz kalmanın depresyon gibi mental hastalıklarla da ilişkili olduğunu göstermiştir” diye belirtiyor.[3]

Son olarak, dünyada ve Türkiye’de Dünya gazetesi gibi pek çok mecrada haberlere yansımasını sağladığımız önemli bir gelişme daha oldu.[4] 2020 biterken İngiltere Yüksek Mahkemesi, annesiyle birlikte Londra’da yoğun trafiğin olduğu bir yolun yakınında yaşayan dokuz yaşındaki Ella Kissi Debrah’ın ölüm nedenleri arasında hava kirliliğinin bulunduğuna karar verdi. Bu karar bir mihenk taşı niteliği taşıyor. Ella, dünyada hava kirliliğinin ölüm nedeni olarak belirtildiği ilk kişi oldu.

Hava kirliliği ile COVID-19 arasında ilişki var mı?

Havadaki her 10 µg/m³’lük partikül madde (PM10) artışı, kalp ve damar sisteminden kaynaklı sorunlarda %0,7 ve solunum yolu kaynaklı sağlık sorunlarında %1,4’lük bir artışa neden olabiliyor.[6] Yapılan çalışmalar, uzun süreli hava kirliliğine maruz kalan kişilerin, ortaya çıkan kronik hastalıklar nedeniyle COVID-19 gibi virüslere yakalanma ve olumsuz etkilenme riskinin daha yüksek olduğunu belirtiyor.[7]

Temiz Hava Hakkı Platformu Türk Tabipleri Birliği Temsilcisi Prof. Dr. Nilay Etiler’in Bianet’te de yayınlanmış olan görüşünde belirttiği gibi “Hava kirliliği, kronik solunum yolu hastalıkları, kalp ve damar hastalıkları, hipertansiyon, diyabet, felç ve özellikle akciğer kanseri gibi COVID-19’un şiddetini ve ölüm riskini artıran önemli bir risk faktörü. Havası kirli olan bir yerde yaşamak COVID-19 virüsünün yol açtığı hastalıklar gibi solunum yolu enfeksiyonlarına zemin hazırlıyor. Bu nedenle pandemi ile mücadele edebilmek için hava kirliliğinin azaltılmasını sağlayacak önlemlerin de alınması gerek.”[8]

Platformun yayımladığı “Kara Rapor 2020: Hava Kirliliği ve Sağlık Etkileri” raporunun sonuçları nelerdir?

Türkiye’nin hava kalitesi ile ilgili değerlendirmeleri içeren Kara Rapor 2020, yayımlandıktan sonraki ay içinde basında geniş yer tutarak; 46 yerde ana haberde çıkmış ve toplamda hakkında 565 haber yayınlanarak 630.000 kere okunmuştur.

2019 yılında; maalesef Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yapılan ölçümlerdeki veriler yetersiz olduğu için, 30 ilde yaşayan yaklaşık 18 milyon kişi (nüfusun %21’i) yıl boyunca soluduğu havanın kalitesi (PM10) konusunda yeterli veriye ulaşamadık. Toplam 2 milyon 196 bin kişinin yaşadığı Eskişehir, Muş, Uşak ve Şırnak illerinde hava kirliliği seviyesi üç yıldır bilinmiyor. Ayrıca, kanserojen olan ince partikül madde (PM2.5) ölçümü yılın %90 ve üzeri günde yapılmadığı için 60 ilde de yeterli veri bulunmuyor.

Temiz Hava Hakkı Platformu Türk Tabipleri Birliği Temsilcisi Doç. Dr. Gamze Varol, Türkiye’deki tabloyu şu şekilde özetliyor:

“Geçmişte hava kirliliğine maruz kalmış olmak, insanları COVID-19’a karşı daha savunmasız hale getiriyor ve ölüm oranlarını yükseltiyor. Platformun verilerine göre 2019 yılında Türkiye’de yeterli hava kalitesi verisi (PM10) elde edilebilen 51 ilin %98’inde DSÖ’nün sınır değerlerinin üzerinde kirli hava solundu. Son dört yıl boyunca düzenli olarak yüksek derecede kirli hava soluyan Iğdır, Düzce, Manisa, Bursa, Kahramanmaraş ve Afyon’da hava kirliliği sorunu çözülemeyen kronik bir sorun haline gelmiştir.

Türkiye’de hava kirliliği DSÖ kılavuz değerine indirilseydi, 2019 yılında tüm ölümlerin %7,9’u (31 bin 476 ölüm) ve 2018 yılındaki tüm ölümlerin %12,13’ü (45 bin 398 ölüm) önlenebilirdi. Türkiye’de 2017 yılından beri her yıl hava kirliliği trafik kazalarının altı katından fazla ölüme sebep oluyor.”

 

Buket ATLI

Temiz Hava Hakkı Platformu Koordinatörü

Doç. Dr. Gamze VAROL, Prof. Dr. Nilay ETİLER

TTB Halk Sağlığı Kolu ve Temiz Hava Hakkı Platformu Temsilcileri

 

Dipnotlar:

  1. WHO, Air Pollution / Key Facts https://www.who.int/news-room/air-pollution#:~:text=WHO%20estimates%20that%20around%207,deaths%20in%20the%20same%20period.
  2. Kara Rapor 2020: Hava Kirliliği ve Sağlık Etkileri, https://www.temizhavahakki.com/kararapor2020/
  3. https://www.evrensel.net/haber/411596/veriler-aciklanmadigi-icin-18-milyon-kisi-soludugu-havayi-bilmiyor
  4. https://www.dunya.com/kose-yazisi/olum-nedeni-hava-kirliligi/604474
  5. https://www.iklimhaber.org/dunyada-ilk-9-yasindaki-kizin-olum-nedeninin-hava-kirliligi-olduguna-karar-verildi/
  6. Temiz Hava Hakkı Platformu, Kara Rapor: Hava Kirliliği ve Sağlık Etkileri https://www.temizhavahakki.com/kara-rapor/
  7. Enerji ve Temiz Hava Araştırmaları Merkezi (Centre for Research on Energy and Clean Air, CREA), Bilgi Notu https://www.temizhavahakki.com/hava-salgin/
  8. https://bianet.org/bianet/saglik/236842-hava-kirliligi-koronavirusun-siddetini-arttiriyor