Salgınlar tarih boyunca milyonlarca insanın ölümüne yol açan, toplumlarda derin izler bırakan belki de insanlık tarihinin yönünü değiştiren veya yeniden yazan trajedilerdir. İnsanlık bugüne kadarki tarihsel sürecinde pek çok salgın hastalıkla mücadele etmiştir. Tarihin farklı dönemlerinde görünen veba, salgınların en yıkıcılarındandır.
14. yüzyılda Avrupa’da ortaya çıkan Kara Ölüm, Kara Veba ya da Büyük Veba Salgını olarak isimlendirilen salgın, büyük can kayıplarına sebep olmuş, 200 milyon insanın ölümüyle sonuçlanmıştır. Çin’den başlayan salgın, ticaret yollarıyla Avrupa’ya taşınmış ve burada etkisini göstermiştir.
Salgınlar görüldükleri dönemde ve sonrasında çok ciddi sosyal-ekonomik-kültürel ve siyasal değişimlere de yol açmıştır. O dönem ve sonraki dönemlerde yaşananlar toplumun birçok kesimini etkilediği gibi sanatçıları da etkilemiştir. Yaşamın içinde olan sanat ve sanatçı toplumun çok büyük kısmını etkileyen bu olaylar karşısında duygularını farklı yollarla ifade etmiştir. İnsanları ve tüm dünyayı ilgilendiren sorunlardan olan salgın hastalıklar, sanatçıları da derinden etkileyen temalar olarak sanatlarına yansımıştır. İnsanların ruhlarındaki izler ve duygular nasıl hayatlarını etkilemişse sanatçıları da yaşanan trajediler, geçmiş yaşantıların izleri olarak yalnız bırakmayarak etkilemiş ve sanatçılar bunları eserlerine yansıtmışlardır.
Sanat disiplinleri içinde özellikle resim sanatı ve ressamlar, büyük kayıplara neden olan bu trajedilere kayıtsız kalmamış ve sanat tarihine geçen çok sayıda eser üretmişlerdir. Dijital çağın yaşandığı modern dünyanın ortasında tıbbın da bu kadar gelişmiş olduğu bir dönemde toplumun tüm kesimlerini çaresiz bırakan COVID-19 pandemisinin resim, fotoğraf, sinema, tiyatro gibi sanata yansımalarını ancak ilerleyen zamanlarda daha net olarak görmek mümkün olacaktır.
Bu yazıda 1656 yılında Holländer Eugen tarafından çizilen gravürde Veba Doktoru Schnabel von Rom değerlendirilecektir.
Holländer Eugen tarafından 1656 yılları dolaylarında yapıldığı varsayılan “Veba Doktoru” (Doktor Schnabel von Rom) isimli bu gravürde veba hastalığı kurbanlarını tedavi eden bir tıp doktor resmedilmiştir.
O dönemde doktorlar özellikle köy ve kasabalarda veba salgını olması durumunda halk tarafından kiralanıp kasabaya getirilirlerdi. Zengin-fakir herkesi iyileştirdiklerinde ücretleri verilirdi. En büyük veba salgını 14. yüzyıldaki “Kara Ölüm”dür. Kentlerdeki büyük insan kaybı ekonomik felakete yol açtı ve toplumun veba doktorları biraz daha değerli hale geldiler, kendilerine özel ayrıcalıklar tanındı. Bu doktorlar vebaya karşı çözüm bulmak için özgürce otopsi yapabiliyorlardı.
Salgın nedeniyle hastaları muayene eden doktorun tasvir edildiği çalışmada, doktorun başında şapka ve gagalı bir kostüm içerisinde betimlendiği görülmektedir. Çalışmanın arka planında bir yerleşim yeri görüntüsü ile ön planda kendi figürüne benzer bir figürden kaçan insanlar yer almaktadır. Üzerinde Latince metin bulunan çalışmada yer alan kostüm Avrupa’da veba salgını sırasında doktorlar tarafından kullanılmıştır. Kostüm ile ilgili siyah, bronz maske, eldivenler, yağlı bir iç çamaşırı ve pelerin ile aromatik otlar hastalığın bulaşmasını engellemek için doktorlar tarafından kullanıldığını ifade etmektedir. Eugen tarafından yapılan bu çalışma, 17. yüzyılda veba salgınının bulaşmasının engellenmesi ve tedavisi için doktorların yaptıklarını etkili bir şekilde ortaya koymaktadır. Daha sonraki yıllarda farklı versiyonları bulunan çalışma, yaklaşmakta olan ölümü çağrıştırdığı için insanları o dönemde dehşete düşürmüş, günümüzde de korku imgesi olarak kullanılmaya devam etmektedir.
Günümüze geldiğimizde COVID-19 salgını hepimizi yine korkutmaktadır. Maske, mesafe ve hijyen açısından eldiven aradan yüzyıllar geçse de geçerliliğini korumaktadır. Bunca teknoloji, gelişmişlik, tanı ve tedavi araçların gelişmesi, aşılar, ilaçlar salgınları durduramayacaktır. İnsan doğayı tahrip ettiği sürece salgınlar devam edecektir. Hekimler ve sağlık çalışanları ise ne yazık ki COVID-19 salgınında da en fazla hastalanan ve vefat eden meslek grubu olmuştur. Yüzyıllar önce veba salgınında veba doktorunun tarihe kalması gibi COVID-19 pandemisinde de hekimler yaptıkları özverili çalışmalarla tarihe geçmiştir. Geçmişten günümüze salgınlardan vefat eden hekim ve sağlık çalışanlarına saygıyla…
Doç. Dr. Ali İhsan ÖKTEN
TTB Merkez Konseyi II. Başkanı
“Schnabel” gaga demektir. Burada kastedilen “Roma’dan gelen Dr. Gaga”dır. Çünkü bu kıyafet ilk olarak Napoli’de kullanılmıştır.